Οι διατροφικές διαταραχές είναι ψυχολογικές καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από σοβαρές διαταραχές στις διατροφικές συνήθειες και τη σχέση ενός ατόμου με το φαγητό και το σώμα του. Αυτές οι διαταραχές μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, τόσο σωματική όσο και ψυχική. 

Οι πιο κοινές διατροφικές διαταραχές περιλαμβάνουν:

• Χαρακτηριστικά: Εξαιρετικά περιορισμένη πρόσληψη τροφής, έντονος φόβος για αύξηση του βάρους, και διαταραγμένη αντίληψη του σωματικού βάρους ή σχήματος.
• Σωματικά συμπτώματα: Σοβαρή απώλεια βάρους, εξάντληση, απώλεια εμμηνόρροιας στις γυναίκες, ξηρό δέρμα, αδυναμία και προβλήματα στα οστά.
• Συμπεριφορές: Υπερβολική άσκηση, αυστηρός έλεγχος των θερμίδων, αποφυγή φαγητού.

• Χαρακτηριστικά: Επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας ακολουθούμενα από συμπεριφορές "καθαρισμού", όπως εμετός, χρήση καθαρτικών, υπερβολική άσκηση, ή νηστεία.
• Σωματικά συμπτώματα: Διακυμάνσεις στο βάρος, φλεγμονή και πόνος στον λαιμό, φθορά των δοντιών από τη συχνή πρόκληση εμετού, πρήξιμο των σιελογόνων αδένων.
• Συμπεριφορές: Μυστικότητα, υπερβολική ενασχόληση με το φαγητό και το σωματικό βάρος, εναλλαγές μεταξύ περιορισμού τροφής και υπερφαγίας.

• Χαρακτηριστικά: Επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας χωρίς επακόλουθες συμπεριφορές καθαρισμού. Το άτομο καταναλώνει μεγάλες ποσότητες φαγητού σε μικρό χρονικό διάστημα και συχνά αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ελέγξει τη συμπεριφορά του κατά τη διάρκεια αυτών των επεισοδίων.
• Σωματικά συμπτώματα: Αύξηση βάρους, προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία, όπως διαβήτης, καρδιαγγειακές παθήσεις.
• Συμπεριφορές: Ντροπή ή ενοχή μετά από τα επεισόδια υπερφαγίας, κατανάλωση φαγητού σε μυστικότητα, εναλλαγές διάθεσης.

• Χαρακτηριστικά: Παθολογική ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή. Αν και η ορθορεξία δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως διαταραχή από το DSM-5, αποτελεί ένα αναδυόμενο θέμα που περιλαμβάνει υπερβολική εμμονή με την ποιότητα των τροφών και την "καθαρότητα" της διατροφής.
• Συμπεριφορές: Αποφυγή συγκεκριμένων τροφίμων ή ομάδων τροφίμων που θεωρούνται ανθυγιεινά, κοινωνική απομόνωση λόγω των αυστηρών διατροφικών κανόνων.

• Χαρακτηριστικά: Παρόλο που η παχυσαρκία δεν θεωρείται από μόνη της ψυχιατρική διαταραχή, μπορεί να σχετίζεται με διαταραγμένες διατροφικές συνήθειες και ψυχολογικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος. Συχνά συνυπάρχει με άλλες διατροφικές διαταραχές, όπως η διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας.

• Χαρακτηριστικά: Αποφυγή τροφών ή περιορισμένη πρόσληψη τροφής, που δεν σχετίζεται με την εικόνα του σώματος ή τον φόβο για αύξηση βάρους. Συχνά ξεκινά στην παιδική ηλικία και μπορεί να οφείλεται σε αισθητηριακές ευαισθησίες, αποστροφή προς ορισμένες τροφές ή φόβο πνιγμού ή εμετού.
• Σωματικά συμπτώματα: Υποσιτισμός, απώλεια βάρους, προβλήματα ανάπτυξης στα παιδιά.
• Συμπεριφορές: Αποφυγή τροφών που προκαλούν δυσφορία, διατροφική επιλεκτικότητα.

• Χαρακτηριστικά: Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει διατροφικές διαταραχές που δεν πληρούν όλα τα κριτήρια για άλλες διαταραχές, αλλά είναι αρκετά σοβαρές για να απαιτούν κλινική προσοχή. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την άτυπη ανορεξία (όπου το βάρος παραμένει φυσιολογικό παρά την έντονη περιοριστική διατροφή) και την υποκλινική βουλιμία.

• Pica: Κατανάλωση μη φαγώσιμων ουσιών, όπως χώμα, πάγο ή χαρτί, για τουλάχιστον ένα μήνα.
• Rumination Disorder: Επαναλαμβανόμενη αναγωγή της τροφής που έχει ήδη καταναλωθεί, την οποία το άτομο μπορεί είτε να ξανακαταπιεί είτε να αποβάλει.

Οι διατροφικές διαταραχές απαιτούν προσεκτική διάγνωση και θεραπεία, που συχνά περιλαμβάνει συνδυασμό ψυχοθεραπείας, διατροφικής εκπαίδευσης και, σε ορισμένες περιπτώσεις, φαρμακευτικής αγωγής. Αυτές οι διαταραχές μπορούν να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και την ποιότητα ζωής, καθιστώντας την έγκαιρη παρέμβαση κρίσιμη για την ανάρρωση.

• Αρχική Αξιολόγηση: Η θεραπεία ξεκινά με μια λεπτομερή αξιολόγηση της φύσης και της σοβαρότητας της διατροφικής διαταραχής. Ο θεραπευτής εξετάζει τις τρέχουσες διατροφικές συνήθειες, τις συμπεριφορές καθαρισμού, τις σκέψεις σχετικά με το φαγητό, το βάρος και την εικόνα του σώματος, καθώς και οποιαδήποτε συννοσηρότητα, όπως άγχος ή κατάθλιψη.
• Θεραπευτική Συμμαχία: Η διαμόρφωση μιας ισχυρής θεραπευτικής συμμαχίας είναι κρίσιμη, καθώς ενισχύει τη συνεργασία του ασθενούς και την εμπιστοσύνη στη θεραπεία.

• Ψυχοεκπαίδευση: Ο θεραπευτής παρέχει ψυχοεκπαίδευση σχετικά με τη διατροφική διαταραχή, εξηγώντας τον κύκλο της διαταραχής (π.χ., περιοριστική δίαιτα → υπερφαγία → καθαρισμός ή ενοχές). Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών βοηθά τον ασθενή να συνειδητοποιήσει τη σχέση μεταξύ των σκέψεων, των συναισθημάτων και των συμπεριφορών του.
• Θέση Στόχων: Ο θεραπευτής και ο ασθενής θέτουν ρεαλιστικούς και εφικτούς στόχους για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.

• Σταθεροποίηση Διατροφής: Ο θεραπευτής βοηθά τον ασθενή να αναπτύξει ένα τακτικό και ισορροπημένο πρόγραμμα γευμάτων για να σταθεροποιήσει τις διατροφικές συνήθειες και να αποτρέψει την υπερφαγία ή τον καθαρισμό. Οι ασθενείς ενθαρρύνονται να καταναλώνουν τρία κύρια γεύματα και δύο σνακ καθημερινά.
• Ημερολόγιο Διατροφής: Ο ασθενής μπορεί να κρατά ένα ημερολόγιο διατροφής για να παρακολουθεί τα γεύματα, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σχετίζονται με το φαγητό. Αυτό βοηθά στον εντοπισμό δυσλειτουργικών προτύπων και στη στοχοποίηση συγκεκριμένων συμπεριφορών.

• Γνωστική Αναδόμηση: Ο θεραπευτής εργάζεται με τον ασθενή για να αναγνωρίσει και να αμφισβητήσει τις δυσλειτουργικές σκέψεις και πεποιθήσεις που συνδέονται με το φαγητό, το βάρος και την εικόνα του σώματος. Ο στόχος είναι να αντικατασταθούν αυτές οι σκέψεις με πιο ρεαλιστικές και λειτουργικές.
• Εξερεύνηση Πυρηνικών Πεποιθήσεων: Ο θεραπευτής και ο ασθενής μπορεί να εξετάσουν βαθύτερες πυρηνικές πεποιθήσεις, όπως η ανάγκη για τελειομανία ή η χαμηλή αυτοεκτίμηση, που συμβάλλουν στην ανάπτυξη και διατήρηση της διαταραχής.

• Αποφυγή και Εξάλειψη Καθαριστικών Συμπεριφορών: Για διαταραχές όπως η βουλιμία, το πρωτόκολλο περιλαμβάνει στρατηγικές για τη μείωση και τελικά την εξάλειψη των συμπεριφορών καθαρισμού (π.χ., εμετός, χρήση καθαρτικών). Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την καθυστέρηση του καθαρισμού ή την ανάπτυξη εναλλακτικών τρόπων διαχείρισης του άγχους.
• Έκθεση με Παρεμπόδιση Ανταπόκρισης: Αυτή η τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση των παρορμήσεων υπερφαγίας ή καθαρισμού, εκθέτοντας τον ασθενή σε καταστάσεις που πυροδοτούν αυτές τις συμπεριφορές και παρεμποδίζοντας την τυπική αντίδραση.

• Διαχείριση Άγχους και Συναισθημάτων: Οι ασθενείς μαθαίνουν τεχνικές για τη διαχείριση του άγχους, των αρνητικών συναισθημάτων και των παρορμήσεων χωρίς να καταφεύγουν σε υπερφαγία ή άλλες δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Αυτές οι τεχνικές μπορεί να περιλαμβάνουν τη χαλάρωση, την ενσυνειδητότητα (mindfulness) και τη βαθιά αναπνοή.
• Αντικατάσταση Συμπεριφορών: Οι ασθενείς εκπαιδεύονται να αντικαθιστούν τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές (όπως η υπερφαγία) με πιο υγιείς συμπεριφορές, όπως η σωματική δραστηριότητα, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ή τα δημιουργικά χόμπι.

• Στρατηγικές Πρόληψης Υποτροπής: Η θεραπεία επικεντρώνεται στην ενίσχυση των θετικών αλλαγών και στην ανάπτυξη στρατηγικών για την αποτροπή της υποτροπής. Οι ασθενείς ενθαρρύνονται να αναγνωρίζουν τα σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν υποτροπή και να εφαρμόζουν τις δεξιότητες που έμαθαν στη θεραπεία για να παραμείνουν σε τροχιά ανάκαμψης.
• Σχεδιασμός Μακροπρόθεσμης Στήριξης: Ο θεραπευτής βοηθά τον ασθενή να αναπτύξει ένα σχέδιο υποστήριξης, που μπορεί να περιλαμβάνει την ενσωμάτωση της CBT στην καθημερινή του ζωή και τη συνέχιση της θεραπείας ή της συμμετοχής σε ομάδες υποστήριξης.

Η CBT για τις διατροφικές διαταραχές είναι μια δομημένη, εντατική και στοχοκατευθυνόμενη θεραπευτική προσέγγιση που στοχεύει στη σταθεροποίηση των διατροφικών συνηθειών, στην αλλαγή των δυσλειτουργικών σκέψεων και συμπεριφορών και στην ενίσχυση της ψυχολογικής ανθεκτικότητας. Το πρωτόκολλο της CBT μπορεί να προσαρμοστεί ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου και συχνά συνδυάζεται με άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις για τη βελτίωση της συνολικής αποτελεσματικότητας.